مریم رحمانی
دیگری: زنان کارگر در ایران حدود سه میلیون نفر هستند که وضعیت سختی را می گذرانند . در فاصلـۀ سـالهای۱۳۸۴ تـا۱۳۹۴اقتصـاد ایـران قـادر بــه ایجــاد مشــاغل جدیــد نبــوده و کاهــش تقاضــا بــرای نیـروی کار همزمـان بـا رونـد افزایشـی عرضـۀ آن جامعـه را بــا پدیــدۀ «نیــروی کار اضافــی» مواجــه کــرده اســت. این وضعیت در سالهای بعد بهتر نشده است .کاهـش نـرخ مشـارکت زنـان در بـازار کار از۱۷ درصـد درسـال۱۳۸۴ بـه۱۳.۳ درصـد در سـال۱۳۹۴ نشـان دهنده افزایـش سـهم و تعـداد زنـان غیرفعـال بـه رقمـی نزدیـک بـه۲۸ میلیـون نفـر در دورانـی شـده اسـت کـه دختـران جـوان تحصیل کـردە دانشـگاهی مشـتاق ورود بـه بـازار کارهسـتند و بسـیاری از زنـان بـرای کمـک بـه تأمین بخشـی از هزینه هـای خانـوار بـرای اولیـن بـار وارد بـازار کار شـده یـا بـه امیـد یافتـن شـغل دیگـری بـا درآمـد بهتـر وامنیـت بیشــتر درصــدد جابه جایــی در بــازار کار برآمده انــد.(شادی طلب)
بدیــن ترتیــب، در حالــی کــه در ســال ۱۳۸۸ نزدیــک بــه۳.۷ میلیـون نفـر از زنـان شـاغل بوده انـد، درسال ۱۳۹۴ ایـن تعـداد بـه 3.460 میلیـون نفـر کاهـش یافتـه اسـت. بـه دلیـل آنکـه نـرخ بیـکاری زنـان تقریبـا دو برابــر مــردان اســت، نســبت جنســی اشــتغال از۴۷۳ مــرد شـاغل بـه۵۳۴ افزایـش و نسـبت جنسـی بیـکاری از ۲۸۳ بــه۲۲۶ مــرد بیــکار در مقابــل۱۰۰ زن کاهــش یافتــه اسـت. بـه عبـارت دیگـر، بـه دلایـل فرهنگـی ـ اجتماعـی و سیاسـتهای دولـت، جـذب مـردان بـه بـازار کار همـواره بیشـتر از زنـان بـوده اسـت.(همان)
براســاس اطلاعــات مرکــز آمــار ایــران، در ســال ۱۳۹۴ حــدود ۴۵.۵درصــد از زنــان شــاغل بــه کار «پاره وقــت» (کمتـر از ۳۲سـاعت کار در هفتـه) مشـغول بوده انـد. ایـن ســهم در بخــش کشــاورزی حــدود۲.۸ درصــد گزارش شـده کـه بـا توجـه بـه ماهیـت کار در ایـن بخـش قابـل درک اسـت. در بخـش صنعـت نیـز نزدیـک بـه ۲۴ درصد از زنـان کار پاره وقـت داشـته اند کـه غالبـا کارکنـان مسـتقل و شــاغل ان خانگــی بوده انــد.(همان)
در سال ۹۷ اشتغال زنان در بخش خدمات با رقم ۵۳.۴ درصد نسبت به بخش کشاورزی و صنعت بیشترین رقم را داشت و نسبت به سال پیش از آن (۱۳۹۶) رشد یک درصدی نشان می دهد، اشتغال زنان در بخش های صنعت و کشاورزی در سال ۱۳۹۷ به ترتیب ۲۶.۹ و ۱۹.۷ درصد است.
طی تابستان ۱۳۹۸، سهم زنان از کل جمعیت فعال ۱۵ سال به بالا در کشور۱۹.۶ درصد (حدود ۵.۴ میلیون نفر) بوده است. این در حالی است که جمعیت فعال مردان طی این مدت بیش از ۲۲ میلیون نفر بوده است. این میزان دو درصد کمتر از سال ۹۷ هست.
زنان کارگر برلبه تیغ
عـلاوه بـر اشـتغال بـه کار پاره وقـت، عـده ای از زنـان شـاغل مجبــور بــه تــرک کار یــا تعویــض شــغل خــود شــده اند. از مجمـوع زنانـی کـه در پنـج سـال منتهـی بـه ۹۴شـغل خــود را تــرک کرده انــد، حــدود ۴۲درصــد بــه دلیــل پاییــن بــودن دســتمزد و۱۵درصــد بــه علــت ناپایــداری وضعیــت شـغلی مجبـور بـه ایـن اقـدام شـده اند کـه بـه تفکیـک ۱۷ درصـد موقتـی بـودن کار، ۹/۴درصـد تعطیلـی دائمـی محـل کار، ۰/۳ درصـد فصلـی بـودن کار، و ۹/۲۱ درصد اخـراج یـا تعدیــل نیــروی کار را دلیــل آن اعــلام کرده انــد. بنابرایــن زنــان، در نتیجــە شــرایط تحول یابنــدە اقتصــادی و سیاسـت های اجتماعـی دولـت، عـلاوه بـر خـروج از بـازار کار، جابه جایـی در میـان بخش هـای اقتصـادی و اجبـار بـه تـرک یـا تفویـض شـغل، به سـوی کارهایـی سـوق داده شـده اند که در شـرایط بد اقتصادی بیشـترین ریـزش و ناپایـداری را تجربه می کننـد، ماننـد کارهـای پاره وقـت، قـراردادی یـا موقـت. (شادی طلب)
دبیر خانه کارگر قزوین در گفتگویی با ایرنا ا با بیان اینکه اکثر زنان کارگر، سرپرست خانوار هستند، گفته است: بسیاری از این افراد دختران جوانی هستند که به خاطر کاهش فشار مالی از دوش خانواده و کمک به والدین اقدام به کار در واحدهای تولیدی کرده و شرایط سخت کار در کارگاه ها و کارخانجات را تحمل می کنند.
دستمزد کم، بیمه پر!
همچنین زنان معمولا دستمزد کمتری از مردان دارند در حالی که بند ۹ اصل سوم قانون اساسی بر تساوی حقوق زنان و مردان تاکید دارد و دولت موظف به رفع این تبعیض ها است، و ماده ۳۸ قانون کار، اظهار می‌کند برای انجام کار مساوی و در شرایط مساوی در یک کارگاه باید مزد زن و مرد به طور مساوی پرداخت شود و تبعیض در تعیین میزان مزد بر اساس سن، جنس، نژاد و قومیت و اعتقادات سیاسی و مذهبی ممنوع است. اما بازارکار ایران شاهد تبعیض گسترده بین زنان و مردان کارگر است.
معافیـت کارگاه هـا و مشـاغل دارای ۵ نفـر و کمتر نیـروی کار در سـال ۱۳۷۸بـه تصویـب رسـید و آیین نامـۀ معافیـت کارگاه هـای کوچـک بـا کمتـر از ۱۰ نفـر کارگـر از شـمول برخـی از مقـررات قانـون کار در اواخـر سـال ۱۳۸۱ تصویـب و ابـلاغ شـد. بدیـن ترتیب، بخـش بزرگـی از زنان کارگـر کـه عمدتـا در کارگاه هـای کوچک شـاغل هسـتند از شـمول قانـون کار و برخـورداری از حمایت هـای قانونـی و اجتماعـی خارج شـدند.
از دیگر سو بر اساس آمار اعلامی موسسه‌های مالی سازمان پژوهشی تامین اجتماعی، زنان ۸۰ درصد شاغلان بدون بیمه در سال ۱۳۹۶ را به خود اختصاص داده بودند. به گفته رئیس کمیته بانوان کانون عالی انجمن های صنفی کارگری زنان کشورمعضل اصلی زنان کارگر این است که کمترین سهم را از بیمه دارند و نبود یک بیمه مادر و پایه‌ای موجب شده زنان دچار فرسودگی در کار شوند. کارگران زن به دلیل نیاز مالی که دارند نیروهای کار ارزانی هستند که در شرکت‌ها و کارگاه‌ها حاضرند بدون بیمه کار کنند و در حقیقت کارفرما از این شرایط به نفع خود بهره می‌برد. بسیاری از زنان در مراجعه به تشکل‌های کارگری از دریافت چک‌های سفید امضا و سفته توسط کارفرمایان گله می‌کنند. کارفرمایانی که در استخدام زنان، موارد قانونی را رعایت نمی‌کنند برای جلوگیری از شکایت‌های آنان از چک‌های سفید امضا و سفته استفاده می‌کنند تا اگر روزی هم شکایتی صورت گرفت ضرر مالی خود را با کمک آنها جبران کنند.
علاوه بر این در مورد بیمه بیکاری نیز فقـط
کارگرانی مشـمول
دریافـت بیمـۀ بیـکاری می شـوند که حداقـل۶ ماه سـابقۀ
پرداخت حق بیمه داشـته باشـند. با قراردادهای موقت بـرای دوره های
محـدود زمانی (یک ماهه، سـه ماهه) و عدم تمایـل کارفرمایـان
بـه پرداخـت بیمـه و حتی عقد قـرارداد و اتمـام دورۀ قـرارداد پیمانـکار در کمتـر
از یـک سـال، اغلـب کارگـران
نمی تواننـد تحت پوشـش بیمه ای قـرار بگیرند.
اصـولا معافیـت کارگاه های با کمتـر از 5و ۱۰نفر نیروی کار از اجـرای برخـی از
مـواد قانون کار و نبود یک شـیوه نظارتی سـبب می شود که
شـاغلین این کارگاه ها (غالبا زنان) مشمول دریافـت بیمـۀ
بیـکاری نشـوند. در فاصلۀ سـالهای ۱۳۸۸تا ۱۳۹۴ در حـدود ۴۳۹ هـزار
زن کار خـود را از دسـت داده اند، در آیین نامه هـای
قبلـی، پرداخـت حـق بازنشسـتگی پیش از موعـد بـا 25 سـال سـابقۀ کار بـر عهـدۀ دولـت بـود ولی
درآیین نامـه کنونـی بـرعهدە کارفرمایان گذاشـته شـده اسـت.(شادی طلب)
می تـوان پیش بینـی کـرد کـه کارفرمایان بـه دلیل بـار مالی تمایلـی بـه اجـرای
آن نخواهند داشـت و این موضوع سـبب می شـود زنان کارگر که به دلیل کار سـخت و
مسـئولیت های متعدد
زودتر از دیگران فرسـوده می شوند از بازنشستگی پیش از موعـد صـرف نظـر
کننـد و بـه کار ادامـه دهند. تمایل بـه کاهـش هزینه هـا
و فراوانـی نیـروی کار سـبب گردیده تا کارفرمایـان نه تنهـا
از عقـد قـرارداد پرهیـز کننـد و از رعایت موازین سـاعات کار،
مرخصی، و پرداخت مزایای قانونی مانند حداقـل دسـتمزد، حق
بیمـه و غیره سـر باز زننـد، بلکه برای کاهـش بیشـتر هزینه هـا
و انعطاف پذیـری بیشـتر در تعییـن تعداد کارگران، دختران مجرد را جانشـین زنان
متأهل سـازند.(همان)
زنـان کارگـر متأهلـی که فرزنـدان کوچکتر از ۶ سـال دارند و امـکان نگهـداری
آنهـا در منـزل و تـوان پرداخـت هزینـۀ مهدکـودک را ندارند،
نمی تواننـد در کارگاه های فاقد امکانات نگهداری کودک به کار
بپردازند، در نتیجه کارفرمایان زنان مجـردی را کـه چنین تقاضاهایی ندارند و ظاهـرا تامین
کننده هزینـە خانـواده
هـم نیسـتند بـه زنان کارگـر متاهل ترجیح می دهنـد. حتـی
چنانچـه کارگر زنی بـاردار شـد، بلافاصله او را بـه دلیـل وضعیـت
بارداری و فرار از دادن مرخصی شـش ماهـه اخـراج می کننـد.(همان)
وضعیت زنان کارگر از سال ۹۶ تاکنون بدتر شده است چرا که در شرایط بد اقتصادی زنان هستند که تعدیل می شوند، در کنار افزایش تورم ، کارفرمایان احجاف بیشتری در حق زنان کارگر می کنند. آزارجنسی در محیط کار نیز یکی دیگر از مسائل زنان کارگر است که با وجود لشکر بیکاران یا مجبور به تحمل می شوند یا ترک کار. این روزها که کرونا گریبانگیر دنیا شده است نیز وضعیت زنان کارگر بدترخواهد شد. القای قرارداد موقت، و شمول قانون کار برای کارگاه های کوچک می تواند اندکی وضعیت کارگران زن را بهتر کتد اما سیاست های دولت ایران کارفرما محور است و هرگز حمایتی از کارگران نکرده است نمونه اش تعیین حداقل دستمزد برای کارگران در سال ۹۹ است که یک میلیون و ۸۳۵ هزار تومانی تصویب شد در حالی که این رقم بیشتر به طنز می ماند و خط فقر در اردیبهشت ۹۸، هشت میلیون تومان بوده است این درحالی است که مرکز پژوهش های مجلس در سال ۹۷ اعلام کرد که تا پایان سال ۱۳۹۷ حدود ۲۳ الی ۴۰ درصد جمعیت کشور زیر خط فقر قرار می گیرند طبیعتا با افزایش قیمت بنزین در ابان ماه گذشته و شیوع بیماری کرونا تعداد بیشتری از ایرانیان به زیر خط فقر خواهند رسید و این دستمزد اندک همه کارگران را با تنگناهای بیشتری در زندگی مواجه می کند که طبعا وضعیت زنان کارگر بدتر است زیرا؛ در بسیاری از کارگاه های کوچک یا در شهرستان ها زنان برای ساعات متوالی کار حتی بیشتر از ۸ ساعت مصوب، دستمزدی به مراتب پایین تر از این میزان می گیرند. زنانی که در مهدکودک ها، یا در تالارهای عروسی و نظایر آن کار می کنند با بسته شدن این مراکز به دلیل شیوع کرونا به مراتب روزگار سخت تری را می گذارند و مجبور می شوند تن به کارهایی با دستمزد پایین تر دهند. همچنین زنانی که در خانه کارهایی نظیر سبزی پاک کردن، ترشی درست کردن، … مشاغلی که از انها با نام مشاغل خانگی نیز یاد می شوند مشغولند، کاملا درامد خود را از دست داده اند. این همه بدبختی در کنار وام یک میلیونی که با ۴ درصد بهره پس گرفته می شود خبر از روزهایی هولناک برای زنان طبقه فرودست می دهد.
منبع:
شادی طلب، ژاله و همکاران. کار شایسته: حق شهـروندی زنان کارگـر، هفت شهر شماره ۱۲۹