تفاوت پوشش نسل جدید دختران افغان نسبت به مادران

نویده احمدی

دیگری: با گذشت چهل سال از ورود مهاجران افغان به ایران،  فرهنگ و ارزش­های جامعه مهاجر دچار تغییراتی شده است. یکی از بارزترین تغییراتی که در نسل جدید فرزندان متولد ایران مشاهده می­کنیم، تغییر در نحوه پوشش زنان است. هرچند ایران قوانین بسته­تری درخصوص نحوه پوشش زنان دارد اما در افغانستان فرهنگ و ارزش­های مردم در خصوص پوشش سخت­گیرانه­تر عمل می­کند. برادران و پدران و همسران زنان مهاجر با وجود این که در فضای بازتری نسبت به جامعه افغانستان زندگی می­کنند همچنان به پوشش زنان را کنترل می­کنند. از این رو این قشر از زنان مهاجر با چالش­های زیادی روبه رو می­شوند. دختران نسل جدید افغانستان که متولد ایران هستند، یکی از تنش­های خانواده­ای خود را بحث پوشش اجباری از سوی مردان خانواده می­دانند، این دختران وقتی وارد جامعه می­شوند با این موضوع مبارزه می­کنند. برای شناخت بیشتر از مشکلات این قشر از زنان با چند دختر از نسل جدید مهاجران در نقاط مختلف تهران گفتگو کردم.

هما متولد ایران و سال دوم رشته مهندسی کامپیوتر است، او یکی از دلایل کنترل شدت پوشش خود را تعصبات مذهبی می­داند و می­گوید: «بعضی از اقوام ما مانتو می­پوشند و اجباری برای پوشیدن چادر ندارند. اما پدر و برادرانم مذهبی هستند. این موضوع برایشان اهمیت دارد. می­گویند که ما آبرو داریم و فردای قیامت ما از می­پرسند که چرا به خواهران و دختران و زنان خود اجازه دادید که بی­حجاب باشند.» او با این که به پوشیدن چادر اعتقاد ندارد اما همیشه از سوی خانواده تحت فشار است و از این که به او دستور بدهند که چه چیزی را بپوشد متنفر . او اگر مطابق میل خانواده­اش رفتار نکند همواره در خانه با بحث و جدل روبه رو می­شود.

آرزو ۲۵ ساله است و همانند مادرش در تهران به دنیا آمده، او در خصوص پوشش خود می­گوید:« حجاب برای خانواده­ی ما ارزش محسوب می­شود. من از بچه­گی علاقه­ای به پوشیدن چادر نداشتم. زمانی که دیپلم گرفتم و سرکار رفتم، کم کم جرأت پیدا کردم و به پدرم گفتم که من چادر نمی­پوشم. اوایل خیلی رفتار نامناسبی با من داشتند. اما کم کم پذیرفتند.» آرزو آهسته در پوشش خود تغییر ایجاد کرده است تا از سوی خانواده­اش با این تغییرات پذیرفته شود. او می­گوید:« بیشتر اوقات مادرم غر می­زند و هنوز نگاه منفی به من دارد. بیشتر اوقات ناراحت می­شوم  چون خواهر کوچکم دوست ندارد چادر بپوشد اما او مجبور است. گاهی اوقات وقتی بیرون می­رود، چادرش را نمی­پوشد. اما بعد از آن عذاب وجدان می­­گیرد.»

در بحث پوشش زنان تنها مذهب نیست که به این موضوع دامن می­زند، بلکه سنت و ارزش­های سنتی به مردان حکم می­­کند که پوشش زنان را کنترل کنند و در بسیاری از خانواده­های مهاجر که مذهبی هم نیستند، همچنان پوشش زنان توسط مردان خانواده کنترل می­شود. مرجان که موهایش را فرکرده است و مانتوی کوتاه سبزی بر تن دارد می­گوید: « خانواده ما مذهبی نیستند اما برای بیرون رفتن باید حد و مرز خود را تعیین کنیم. یعنی لباس های رنگ روشن نپوشیم و یا موهای خود را باز نگذاریم. مادرم با پوشش ما مشکلی ندارد اما برادرم دائم می‌گوید، طوری لباس نپوشید که زمانی که بیرون می­روید به شما به چشم بد نگاه کنند. نمی توانیم آرایش غلیظ کنیم و یا مانتوهای بسیار کوتاه بپوشیم.»

جامعه مردسالار گاهی چنان پوشش زنان را کنترل می­کنند که در برخی موارد بخشی از زنان را همسو با افکار مردسالارانه خود می­کنند. برخی مادران مهاجر که سال­ها برای پوشش خود تصمیم نگرفته­اند حالا به این باور رسیده­اند که حق دارند، پوشش دختران خود را کنترل کنند. نازنین، ترم سوم رشته بازیگری است و می­گوید:« به نظرم، پوشش دختران بیشتر از سمت مادران کنترل می­شود و بعضی مادرها هستند که دائم دختران خود را کنترل می­کنند و به خود اجازه می­دهند که به جای دختران خود تصمیم بگیرند.»

در این میان مردانی از نسل جدید مهاجر هستند که در ایران متولد شده­اند و محیط زندگی روی افکار آنها تغییرات زیادی گذاشته است و از فضای سنتی جامعه افغانستان فاصله گرفته­اند و کنترل کمتری روی زنان دارند. نادیا یک دختر افغانستانی است و احساس خرسندی می­کند که حداقل برادرانش به پوشش او کاری ندارند و می­گوید:« خانواده­هایی که در ایران زندگی ­می­کنند، دختران آنها به لحاظ پوشش شرایط بهتری دارند. مردانی که فضای ایران را می­بینند، با فرهنگ نسبتا باز ایران آشنا می­شوند و کنترل کم­تری نسبت به زنان خود دارند. برادرانم کاری به ما ندارند و گاهی از پدرم می­خواهند که نسبت به ما سخت گیری نکند.»

دختران تا زمانی که مجرد هستند از سوی پدر و برادران خود کنترل می­شوند و بعد از آنکه ازدواج کردند پوشش و بدن آنها از سوی همسرانشان کنترل می­شود. فاطمه سه سالی است که ازدواج کرده است و می­گوید:« به نظر من بدن زنان متعلق به آنها نیست. زمانی که نوجوان هستی به تو می­گویند که شالی بزرگ را روی سینه خود بیانداز تا بدنت مشخص نشود. دائم به مانتو و موهایت گیر می­دهند، من هیچ گاه حق نداشتم که لباسی را که دوست داشتم بپوشم. بعد از ازدواجم همسرم مدام می­گوید که چه چیزی بپوشم و چه لباسی برای من مناسب است.

شرایط زندگی بهتر در ایران باعث شده است که سطح زندگی اجتماعی مهاجرانی که از سال­ها پیش به ایران آمده­­­اند تغییر کند و ارزش­های آنها دچار تغییراتی شود. تغییر پوشش نسل جدید دختران مهاجر یکی از این تغییرات است.  نسل جدید دختران افغان تلاش می کنند وارد اجتماع شوند و تحصیلات عالی خود را به پایان برسانند و با حق و حقوق خود آشنا شوند. انها کم کم برای داشتن حقوق اولیه خود مبارزه کنند و تلاش می کنند همانند مادران خود مطیع و فرمانبردار مردان خانواده نباشند. هرچند قدرت مردسالار هنوز روی بدن و پوشش نسل جدید کنترل دارد اما همین قدم های کوچک روزنه ی امیدی است برای به دست آوردن حقوق بیشتر زنان مهاجر ساکن در ایران .