دیگری: امروز ۱۷ اسفند ماه ، برابر با هشت مارس روز جهانی زن است. با وقوع انقلاب محدودیت ها علیه زنان از روزهای اولیه شکل می گیرد اما زنان ایرانی هم از پا نمی نشینند. هدیه اولین روز زن در ایران پـس از انـقـلاب، دستور رعایت حجاب در مـحـل هـای کـار و دانشگاه ها و مدارس بود که عکس العمل هـای بسیاری را به دنبال داشت.
وقایع اسفند ماه ۵۷ و مبارزه زنان ایرانی در دو کتاب خیزش زنان ایرانی در اسفند ۵۷ (دفتر نخست) با عنوان تولدی دیگر نوشته مهناز متین و ناصر مهاجر خواندنی است. در ادامه بخشی از مخالفت های زنان علیه حجاب از این کتاب ذکر می شود.
با برخورد با زنان بی حجاب از سوی حزب اللهی ها و تنشی که در پی زمزمه های اجباری شدن حجاب زنان در ورازتخانه ها و ادارات پیش آمد حجت الاسلام اشـراقـی دامـاد آیت ا… خمینی طی مصاحبه ای نظـرات وی را مطرح کرد:
سوال: امروز پیرو پیام امام که فرموده بودند که از فردا باید بانوان با حجاب اسلامی در وزارتخانه ها حاضر شوند، متاسفانه عده ای تندرو بـا شـدت عمل از بانوان بی حجاب و اقلیت های مـذهـبـی خواسته اند که از فردا حتما باید چـادر سـرشـان کنند والا با شدت عـمـل مـردم مـواجـه مـی شوند . خواهشمند است بفرمایید نظر امام به ایـن شدیدی بوده و یا اینکه اصولا ایشان نظر دیـگـری داشتند. جواب: من امیدوارم که این حرف درست نبـاشـد که با شدت عمل، مردم بخواهند نهی از مـنـکـر کنند. اما آنچه خواست امام اسـت، ایـن اسـت. خلاصه باید حجاب اسلامی رواج پیدا کند. البـتـه در سطح مقداری از وزارت خانه ها، ادارات، حتـا دانشگاه ها و مدارس و دبیرستان هـا، بـایسـتـی توجیه بشود که خانم ها رعایت حجاب اسلامی را بکنند. و معنای حجاب اسلامی هم چادر نیست…. چه بهتر که مردم حتا المقدور سعی کـنـنـد کـه رعایت موازین اسلامی را بکنند و خـانـم هـا را نصیحت کنند و تشویق کنند و تذکر دهـنـد بـه حجاب اسلامی و از طرف دیگر خانم ها هم بایـد این حکم اسلامی را خودشان اجرا کنند… انشاء ا… حجاب اسلامی در سطح مملکت پـیـاده شود و این شرافت خانم هاست، کرامـت خـانـم هاست. در مورد اقلیت های مذهبی هم البته آنـهـا هم اگر رعایت حجاب اسلامی را بکنـنـد، بـرای اینکه معلوم نیست که این خانم مسلمان است یـا غیرمسلمان، البته بهتر است. بنابر این خواست امام خمینی این است که حجاب اسـلامـی بـایـد در مملکت رعایت شود.
خبر حمله به زنان و آزار و اذیت های آنان، کمتـر در روزنامه ی اطلاعات به چاپ رسیده است. امـا واکنش های مقامات و مصاحـبـه هـای آنـان و اطلاعیه ی دادستانی نشان می دهد که این گـونـه حملات مساله ساز بوده است. زنان نیز با تمام قوا در مقابل حجاب اجباری مقاومت کرده و بارها و بارها مورد تعدی و آزار قرار گرفتند.
از ابتدای اسفند ماه، کمیته های مـتـعـددی بـرای برگزاری مراسم روز جهانی زن تشکیل شد. برنامه های ۵ شنبه ۱۷ اسفند ۵۷ با شعار مخالفـت با حجاب اجباری در مراکز مختلف برگزار شد. بزرگداشت روز زن در دانشگاه تهران صبح آن روز هزارها زن و مرد، در آمـفـی تـاتـر هنرهای زیبای دانشگاه تهران و محوطه دانشـگـاه،گرد هم جمع شدند. ابتدا شرکت کنندگان سرودی خواندند و سپس با دادن شعارهای ” اتحاد، مبارزه، آزادی“ با مشت های گره کرده، یک صدا بـا سـر دادن شعار ” مرگ بر استبداد“ خواهان مزد مسـاوی در برابر کار مساوی شدند. آنگاه یک زن کارگر در مقابل جمعیت انبوهی کـه در آمفی تاتر جمع شده بودند، در مـورد آزادی زنان سخنرانی کرد. سپس هزاران نفر از دختران دانشجو و دانش آموز و زنانی که پشت درهای دانشگـاه جمع شـده بـودنـد، بـه راهپیمایی پرداختند و بـا هم و یک صدا می گفتـنـد ” در این انقلاب زن و مـرد شهید شدند بنابراین هر دو باید آزاد باشند“. در دانشکده فنی نیـز گـروه زیادی از زنان و مـردان و دختران گرد آمده بودند. یکـی از خانم های عضو کـمـیـتـه برگزاری روز جـهـانـی زن، سخنرانی کرد و یـک زن بـه نمایندگی از جانب کمیته و یـک زن کــارگــر سخن گفتند. پس از این جلسه نیز راهـپـیـمـایـی شروع شد. حدود ساعت ۱۱ صبح بر تعداد زنـانـی کـه در دانشگاه حضور داشتند، افزوده می شد. گروهی از مردان نیز به طرفداری از آنان شعار مـی دادنـد. شعار زنان این بود: ” می جنگیم علـیـه حـجـاب اجباری“ ، گروهی از مردان نـیـز در بـیـرون از دانشگاه در مخالفت با این زنان شعار مـی دادنـد: ” ای زن به تو این گونه خطاب اسـت/ بـهـتـریـن زینت زن حفظ حجاب است“.
بیانیه سازمان ملی دانشگاهیان
این سازمان به مناسبت ۱۷ اسفند بیانیه ای صـادر کرد. در این بیانیه آمده بود که: ” … زنان باید موضوع هیچ گونه تبعـیـضـی قـرار نگیرند و از آزادی واقعی و حقوق اجتـمـاعـی و امکان رشد و شکوفایی همه ی استعدادهای خـود برخوردار شوند . انتخاب نوع پوشاک، از ابتـدایـی ترین حقوق فرد است و هم چنان که شـیـوه ی تحمیلی کشف حجاب، نتایج زیانباری به هـمـراه داشت، تحمیل حجاب نیز در جهت نـفـی آزادی های فردی و تهدیدی بر ایمنی اجتماعی است.“ اطلاعیه دفتر آیت ا… خمینی به دنبال خبرهای مربوط به حجاب و اعتراض و اظهار نظرهای گروه های مختلف، اطلاعیه ای از جانب دفتر آیت ا… خمینی صادر شد: ” بر اساس خبرهای رسیده، گروهی جنایت کار و خیانت پیشه، تحت عنوان کمیته، مزاحـم بـانـوان محترم شده و به ایشان توهین می کنند. مـامـوران کمیته های انقلاب موظفند بـا کمال دقت، مراقب بـاشـنـد چنین اعمالی را با نـهـایـت شدت جلوگیری کنند.“
اجـتـمـاع زنـان در دادگستری
در ۱۹ اسفـنـد عـده ی زیادی که اکثریت آنان را زنان تشکیل می دادند، به منظور اعلام نظـر خـود در مورد حـجـاب در محوطه دادگستـری اجـتـمـاع کردند. این گروه ها عبارت بودند از: تعدادی از زنان وکیل، جمعیـت حـقـوق دانـان، کارمندان شرکت هواپیمایی ایران، دانش جـویـان، دانش آموزان، هنرجویان موسیقی، کارکنان وزارت دادگستری، عده ای از دبیران دبیرستان های تهران و گروه های دیگر. عده ای از دانش آموزانی که قصد پیوستن به ایـن گروه را داشتند، درخیابان تخت جمشید ( طالقانی) روبروی شرکت نفت، توسط گروهی از مخالـفـان متفرق شدند. شعارهایی که توسط جمعـیـت داده می شد: ” حجاب باید در فطرت زن باشد“ ، ” می جنگیم می جنگیم بر ضد استبداد“ ، ” اسـتـقـلال، مسـاوات، آزادی“ ، ” زن مرد کشته شدند/ هر دو بـایـد آزاد باشند“. گزارش دیگری حاکی است که گروهی از میهمـان داران زن و کادر زن هواپیمایی ملی ایران نیـز، آن روز صبح به سوی دانشگاه تهران حرکت نموده و در آنجا به عنوان اعلام همبستگی با سایـر گـروه های تظاهر کننده زنان، تجمع کردند و خواسـتـار انجام خواسته های خود شدند. همچنین جمعی از کارمندان زن رادیو و تلویزیون، در محل سـازمـان واقع در خیابان جام جم، گرد آمدند تا بـه سـوی کاخ دادگستری حرکت کنند. روز ۵ شنبه به دنبال تظاهرات زنان، که برای اعلام نظرشان در مورد مساله حجاب برپـا شـده بـود، دسته بزرگی از زنان به طرف دادگستـری بـه راه افتادند. در میان راه، گروهی از مخالفان با توسل به خشونت، راه را بـر زنـان بستند کـه بـا دخالت ماموران، برخورد پـایـان گــرفــت. گــروه های بـانـوان بـه مقابل نـخـسـت وزیری رسیدند که آنجا نیز گروهی در صدد بـرخـورد و درگیری با زنان بـر آمدند که چند تـیـر هوایی هم شلیک شد. روز جمعه نیز زنان برای اعلام نظر خود در مـورد مساله حجاب در دانشگاه گرد آمدند. در پایان این راهپیمایی، هنگام سوار شدن به اتوبوس، تـوسـط مخالفین با سنگ و گلوله برف و ضربـات مشـت مورد هجوم قرار گرفتنـد. طـبـق یـک گـزارش، اتومبیلی قصد راندن به میان جمعیت داشت که از این کار جلوگیری شد. صبح آن روز، گروهـی از مردان که مخالف اجتماع زنان بودند، در مـقـابـل دادگستری اجتماع کردند. آنان در حالی که به نفـع حجاب شعار می دادنـد، قصـد داشـتـنـد وارد دادگستری شوند که از ورود آنان جلوگیری شد.
در تجمع دادگستری، قطعنامه ای خوانده شـد و زنان تجمع کننده، خواسته های خود را به شـرح زیر اعلام کردند: ۱ -پوشش متعارف زنان، باید با توجه به عرف و عادت و اقتضای محیط، به تشخیص خـود آنـان واگذار شود. ۲ -حق برخورداری از حقوق مساوی با مردان، از حقوق مدنی برای زنان کشور شناخـتـه شـده و هرگونه تبعیضی در این قانون و قوانین مربوط بـه حقوق خانواده، از میان برداشته شود. ۳ -حقوق سیاسی و اجتماعی و اقتصـادی زنـان، بدون هیچ تبعیضی حفظ و تامین گردد. ۴ -امنیت کامل زنان در استفاده از حقوق و آزادی های قانونی تضمین شود. ۵ -برخورداری واقعـی از آزادی های سیاسی، آزادی قلم و بیان و عقیده و آزادی شغل و اجتماعات، برای زنان و مـردان کشـور تضمین گردد. ۶ -هر نوع نابرابری بین زن و مرد در قـوانـیـن موضوعه، مرتفع شود .
۲۰ اسفند ۵۷ سازمان چریک های فدایی خلق، اعلامیـه ای در باره عکس العمل عناصر مرتجع و ضد انقلاب در برابر خواست های زنان صادر کرد. در این اعلامیه گفته شده بود: ” خواهران ما دوشـادوش بـرادران شـان بـرای استقلال میهن و گسستن بندهای اسارت جنگیدند و امروز نیز باید سرنگونی رژیم را با شرکت هـر چه فعال تر خود جشن بگیرند. هیچ کس به هیـچ بهانه ای نباید و نمی تواند از شرکت فعال زنان در همه ی شئون اجتماعی جلوگیری کند. زنان نیمـی از نیروی جامعه اند و بدون شرکت فعال زنان در انقلاب و در مبارزات اجتماعی، محو کامل سلطـه ی امپریالیسم و نابودی استثمار غیر ممکن اسـت. از همین روست که ارتجاع داخلی، در گـذشـتـه کوشیده است به هر بهانه ای زنان را از شرکت در مبارزات اجتماعی دور نگهدارد و بـا بـنـدهـای پوسیده ی سنتی، آنان را در چارچوب افکار قرون وسطایی محبوس کند و میدان فعالیت آنان را در اندرونی ها و چار دیواری خانه ها محدود نمایـد. ما توجه همه کسانی را که زن را ضعیف تر از مرد می پنـدارنـد، بـه مبارزات ده سـالـه جــنــبــش هــای انقـلابـی ایـران جلب می کنـیـم. خــواهــران مــا دوشــــــادوش برادران خـود، چه در مـیـدان نبرد با دشمن، چه در شکنجه گاه های دژخیمان و چه در کنار چـوبـه های اعدام، همه جا حماسه آفریدند… زنان نه برتر از مردان و نه کمتر از آنها، بلکه کاملا برابر با مردانند. رفتار ضد انقلابی مرتجعانی که امروز، به هـتـک حرمت زنان پرداخته اند و روز دیگر، به نمایشگاه عکس شهدای خلق حمله می کنند، تنها به سـود دشمنان ایران تمام می شود. آنکه به بهانه چادر و روسری، در کوچه و خیابـان به خواهران بی دفاع ما حمله می کند، آنکه در پناه مذهب، به رکیک ترین دشنام ها، خواهران مـا را در کوچه و خیابان شکنجه می کند، آنـکـه مـی خواهد هر گونه فعالیت سیاسی را بـا دیـدگـاه قشری خود بسنجد و به ستادها و دفـاتـر کـار سازمان های سیاسی هجوم می برد و آنـکـه در خیابان با شعار ( یا روسری یا توسـری) بـه زنـان توهین می کند، جز مرتجع ضد انقلابی چـه نـام دارد؟
چنین کسانی دانسته یا نـدانسـتـه، آلـت دسـت امپریالیسم و ارتجاع داخلی هستند و باید به شدید ترین وجه مجازات شوند. اعلام می داریم که اگر از جانب دولت، برخوردی جدی و توام با مسوولیت نسبت به ایـن گـونـه تحریکات ضد انقلابی نشود، اگر برای دستگیـری و مجازات فوری عناصر ضد مردمی، اقدام قـاطـع به عمل نیاید، بیم آن می رود که این بار، عنـاصـر مزدور دشمن در پناه دفاع از مذهب، در چهره این گونه عناصر مرتجع ظاهر شوند و زمینه را بـرای تدارک ضد انقلاب فراهم کنند.“
۲۱ اسفند مراسم راه پیمایی زنان در مخالفت بـا تـحـمـیـل حجاب اجباری، که قرار بود از مـحـل دانشـگـاه تهران به سوی میدان آزادی انجام شود، منتفی شد. از صبح آن روز، گروه های مختـلـف زنـان کـه مخالف تحمیل حجاب بودند، به منظور راهپیمایی در دانشگاه تهران اجتماع کردند. در این اجـتـمـاع چند هزار نفری، چند تن از زنان سخنران اظـهـار داشتند که ” چون به نکات مورد نظر خود در مورد لغو تحمیل حجاب دست یافتیم، دلیلی ندارد کـه راه پیمایی انجام شود“. تعدادی از مردان، که در گوشه ای از این جمعیـت جمع شده بودند، با دادن شعار، قصد بـرهـم زدن تجمع را داشتند که با وساطت عده ای از خانم ها و آقایان، مساله خاتمه یافت. در این مراسم عده ای از خانم هـای شـاغـل در وزارت امور خارجه و بهداری و بـهـزیسـتـی و گروهی از دختران دانش آموز دبیـرسـتـان هـای خجسته، اندیشه قاسمی، نیک اندیش دریای نـور، دانشگاه فنی، انوشیروان دادگر، دانشجـویـان و کارکنان دانشگاه ملی، کارکنان شرکت ایـز ایـران، برق، شهرداری پایتخت، مدرسه عالی بـیـمـه و انیستیتو مریم شرکت داشتند. در این اجتماع گفتـه شد که مساله فعلی ما، مساله حجاب نیست، بلکـه مساله آزادی فردی و اجتماعی است. در تبریز نیز دختران دانش آموز و دانشجو و زنـان شاغل در ادارات و کارخانجات تبریز، به مـنـظـور اعتراض به استفاده از حجاب اجباری، در مقـابـل ساختمان دبیرستان پروین تبریز اجـتـمـاع کـرده بودند و قصد راه پیمایی داشتند که عده ای از راه پیمایی آنان جلوگیری کرده و چند تیر هوایی هـم شلیک شد. در بندر عباس نیز، گروه کثـیـری از بانوان شاغل، در مخالفت با حجاب اجبـاری، در خیابان های این شهر راه پیمایـی و تـظـاهـرات کردند. در یک کنفرانس مطبوعاتی، سخنگـوی چـریـک های فدایی خلق در کنار مسایل دیگر، حمله کردن به زنان، برهم زدن اجتـمـاعـات و مـجـروح و مضروب کردن تظاهرکنندگان را، حاکی از نـقـض حقوق اساسی مردم دانسته که این تحریکات را به مزدوران رژیم سابق و یا عناصر متعصب و افراطی نسبت داد.
اطلاعیه دادستانی
حمله به زنان بی حجـاب، آنـقـدر گسـتـرده و وحشیانه صورت می گرفت که دادستانی تـهـران مجبور شد اطلاعیه ای در این مورد بدهد و اعـلام کند ” هرکس به هر عنوان و بهانه، اعم از نـحـوه لباس پوشیدن و غیر آن، متعرض یا مزاحم بانـوان شود یا با الفاظ و حرکات مخالـف شـئـون، بـه حیثیت آنان توهین کنند، طبق قانون مصوب ۱۳۳۶ تعقیب و مجازات می شود“. زنان حقوقدان از آیات عظام و مهـنـدس بازرگان سپاس گذاری کردند از سوی قضات و وکلای زن دادگستری، بیانیه ای در مورد حجاب زنان و لزوم پرداختن بـه سـایـر مسایل مملکتی انتشار یافت. در این بیانیه گـفـتـه شده بود: ” زنان حقوقدان در کنار کلیه خواهران هموطن، که در گرد هم آیی روز شنبه ۱۹/۱۲/۱۳۵۷ در وزارت دادگستری، صدای حق طلبانه خود را بلند نمودند و طی قطعنامه صادره، خواسته های خود را اعـلام داشته اند، از حضرات آیات عظام و دولت موقـت جناب آقای بازرگان، که با درایـت سـیـاسـی و انقلابی خود، عدم اجباری بودن حجاب را اعـلام نمودند، سپاس گذاری مـی نـمـایـد. هـمـگـان امیدواریم در سایه ی انقلاب شکوهمنـد مـلـت، ( کمبودهای ناشی از) نـابـرابـری هـای مـدنـی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی زنان ایران، به بهترین نحو ممکن تامین شود.
تظاهرات و راه پیمایی زنان در تهران ۲۱ اسفند،
در پی تظاهرات چند روزه اخیر زنـان کشور، گروه های دیـگـری از زنـان در تظاهرات و راه پیمایی هایی شرکت کردنـد. تظاهرات زنان در محوطه دانشگاه تهران، تـا حدود ظهر ادامه داشت و طی آن، سخنـانـی درباره نقش اجتمـاعـی زنـان، مسـایـل و مشکلاتی که در آن روزها با آن درگیر بودنـد و نیز مساله حجاب، از سوی نمایندگان گـروه های مختلف زنان ایراد شد. در آن گردهم آیی، عده بسـیـاری از مـردان موافق و مخالف با حجاب، حضور داشتند کـه عده ای از آنها شعار می دادند: ” مساله حـجـاب نیست/ توطئه امریکاست“. از سوی دیگر، گروهی از دختـران دانـش آمـوز دبیرستان ها، درحال راهپیمایی شعار می دادند: ” مساله حجاب نیست / مسـالـه اعـدام اسـت“ . ”چریک مبارز آزاد باید گردد“.
جمعیت زنان و اتحادیه انقلابی زنان مبارز، که در جهت هماهنگی این دو سازمان و تاکید بر از بیـن رفتن استثمار طبقاتی می کوشیدند، در دانشـگـاه صنعتی، هم زمان با تظاهرات بانوان، بـا انـتـشـار پرسش نامه هایی، به عضو گیری پرداختند. هم چنین صبح آن روز، هزاران نفر از زنان، به یک راه پیمایی به سوی میدان آزادی دست زدند که تـا ساعت ۴ بعد از ظهر ادامه داشت. آنها در حالی که توسط حلقه ای از مردان محافظت مـی شـدنـد، شعار می دادند: ” آزادی فرهنگ/ خاموش بودن ننگ“ ، ” مـرگ بـر ساواکی“، ”مرگ بر سانسورچی“. به دنبال تظاهر کنندگان زن، عده ی بسـیـاری از مردان حرکت می کردند که شعار می دادند: ” ساواکی، منافق/ پیوندتان ننگ باد“ ، ” بی حجـاب، کمونیست/ طرفدار کارگر نمی شه“. زنان در میدان آزادی، به علت تهاجم ایـن عـده نتوانستند سخنرانی کنند، از این رو به سوی میدان ۲۴ اسفند ( انقلاب) به راه افتادند و بـه تـدریـج پراکنده شدند. همچنین عده ای از زنان تظاهرکـنـنـده، پـس از خارج شدن از دانشگاه، بـه سـوی سـاخـتـمـان تلویزیون در جام جـم حـرکـت کردند. این عـده ۵۰ نفری، در حالی که کفش های شان را به عـنـوان اعتراض در آورده بودند، درمقـابـل سـاخـتـمـان تلویزیون، با افراد همافر محافظین تلویزیون روبرو شدند و بر زمین نشستند، در حالی که شعار مـی دادند: ” آزادی، استقلال، جمهوری مردمی“ ، ” مـرگ بـر سانسور“ ، ” اتحاد، برابری، پیـروزی“ ، ” مـرگ بـر سانسورچی“. این تظاهرات تا حدود ساعت ۵ بعد از ظهر ادامـه داشت، درحالی که بین دو گروه از زنان موافـق و مخالف حجاب، برخورد های شدیدی پیش آمد
پیرامون مساله حجاب، جنجال بی جهـت بر نیانگیزید
۲۱ اسفند ۱۳۵۸ ،سازمان مجاهدین خلق ایران، در ارتباط با مساله حجاب، بیانیه ای صـادر کـرد. در ابتدای بیانیه، در مورد انقلاب و آزادی که کسـب گردیده، صحبت شد و تاکید گـردیـد کـه ” اگـر آزادی به تمامی حاصل نشود، مخدوش و قـابـل بازگشت است و اگر آزادی را پاس نداریم و بـر آن ارج ننهیم، آن را از ما خواهند ربود“. در ادامه، بحث اصلی و فرعی کردن مشکـلات و اجتناب از خرده کاری و فشرده کردن هـمـه ی نیروهای مردمی و از میان برداشتن پایگاه داخـلـی امپریالیسم، عنوان شده بود. آنگاه در این بـیـانـیـه آمده بود: ” درگیری هایی که تمام این روزها، در مورد مساله حجاب ایجاد شده… حجاب به عنوان یک نهـاد انقلابی اسلام، فی الواقع چیزی نـیـسـت جـز کوششی اجتماعی به خاطر رعایت و حـفـظ سلامت اخلاقی جامعه، که خود بدون شک از ضروریات رشد همه جانبه ی معنوی و مـادی اجتماع است… حجاب برای زنان این میـهـن، آن هـم در جامعه ای که تازه می خواهد نظم فـاسـد و منحط آریامهری را، که در آن هیـچ مـرزی بین آزادی و بی بند و باری وجود نداشـت، پشت سر بگذارد، نامعقول و نامقبول است، چرا که بار گران فرهنگ امپریالیستی را، هرگز نمی توان به یک باره و جدا از جـریـان دراز مـدت تدریجی، از دوش مردم این میهن، چه زن و چـه مرد، فرونهاد. خوشبختانه تا آنجا که ما می دانیم و مواضع اعـلام شده ی کلیه ی مسوولین کشور و مقامات دولـت آقای مهندس بازرگان موید آن است، هیچ مقام و نیروی مسئولی نیز، قصد ندارد برای جـامـعـه ی زنان ما، کمترین اجبار و اشکالی در ایـن رابـطـه ایجاد کند و اگر هم برخی بـرخـوردهـای غـیـر اصولی دیده شده باشد، از طرف عناصر ناآگاه و یا احیانا افراد مشکوک و عناصر ضد انقلاب اعـمـال شده و توطئه چینی شده است.“ و در انتهای بیانیه آمده بود: ” این تـاکـیـد از آن جهت ضروری است که مبادا پیرامون مساله ای که اکنون کاملا حل شده به نظر می رسد، جنجالی بی جهت برانگیخته شده و با دنبال گیری یک مسالـه ی فرعی، از مساله اصلی غافل بمانیم…“
کتاب خیزش زنان ایران در اسفند ۱۳۵۷ (دفتر نخست) با عنوان تولدی دیگر و (دفتردوم) همبستگی جهانی نوشته مهناز متین و ناصر مهاجر خواندنی است. با خواندن آن اطلاع بیشتری از مبارزه زنان علیه حجاب اجباری و قوانین تبعیض آمیزی که از اولین روزهای پیروزی انقلاب نصیب زنان می شود ، همچنین گفتگوهایی با فعالان زن و شرکت کنندگان در تظاهرات بدست می اورید.