مریم رحمانی
دیگری: این روزها جامعه از قتلی که توسط شهردار سابق تهران صورت گرفته شوکه است. برخی به دفاع از اقای نجفی پرداخته اند، برخی علیه او. جو این روزهای شبکه های مجازی متشنج است قطعا در این پرونده سوالات زیادی وجود دارد مانند پرونده شهلا جاهد و محمدخانی. اما چقدر از ما به این مساله فکر کرده ایم که امتیاز هایی که جامعه و قانون مردسالار به مردان می دهد زمینه ساز قاتل شدن آنها می شود؟ قانونی که چندهمسری را مجاز می داند تا چه اندازه در این قتل و قتلهایی از این دست که کم هم نیستند به گواه صفحات حوادث روزنامه ها دخیل است؟ چقدر نبود مهارت های ارتباطی بین زوج ها، فرهنگ مردسالار و جنسیت زده، نابرابری بین زن و مرد، و ساختاری که زنان را به صورت سیستماتیک فرودست تر از مردان نگه می دارد در این قتل سهیم اند؟ در این مجال تلاش داریم از منظر حقوقی نگاهی به همسرکشی بپردازیم . حسین ریسی وکیل حقوق بشر و دانش آموخته حقوق جزا از دانشگاه تهران که در حال حاضر استاد دانشگاه کالرتون کانادا هستند پاسخ گو ی سوالات ما بودند که مشروح ان را در زیر می خوانید
۱-در بحث همسرکشی ایا قانون در ایران نگاه برابری به مجرم زن یا مرد به ویژه در بحث قتل دارد؟ و چقدر قاضی در دادگاه به شرایطی که افراد را به همسرکشی سوق داده در دادن حکم توجه می کند؟
تاکنون قوانین کیفری ایران خشونت های خانگی را جداگانه تعریف و‌جرمانگاری نکرده است. اما در بحث کشتن زن وقتی که زن مقتول و قربانی است بدون توجه به رابطه همسری قانون مجازات اسلامی نگاه روشن نابرابردارد.قتل عمد زن بوسیله مرد مجازات برابر ندارد. اگر در خواست قصاص شود نصف دیه مرد که درحال حاضر رقم قابل توجهی است را باید خانواده زن بدهند. اگر آنها این رقم را نداشته باشند مجازات متوقف می شود و اگرطولانی شد ممکن است مرد با وثیقه آزاد شود. قوانین و سیاست کیفری ایران هیچ توجهی به شرایط وقوع جرم قتل ندارد. قاضی تنها در حدی توجه می کندکه ماهیت قتل را از عمدی به غیرعمد یا شبه عمد تغییر دهد. این امر نیز به لحظه ارتکاب جرم بستگی دارد. و البته قانون در مواردی امتیازاتی برای مردقائل است و ان جایی است مرد زن را با مرد در بستر و در حال انجام رابطه جنسی ببیند. در این حالت مجاز است هر دو را بکشد و مجازات نشود. سایرشرایط اهمیتی از نظر قانونی ندارند.
۲-اصولا همسرکشی بین زنان و مردان براساس پرونده های موجود در دادگاهها دلایل متفاوتی دارد؟
بله معمولا اگر زن اقدام به همسر کشی کند با برنامه ریزی و در موارد زیادی پس از برملا شدن راز زن اتفاق می افتد. درباره مردان معمولا بر اثرعصبانیت و یا در مواردی زیادی بر اثر تعصب های احمقانه ناموسی صورت می‌گیرد.
۳-چقدر از مردان از امتیازهای که فانون مجازات اسلامی و مدنی به انهاداده است برای همسرکشی یا قتل ناموسی استفاده می کنند،منظورم نسبت دادن اتهاماتی مانند رابطه غیرمشروع به زن است؟این استدلال چگونه توسط قاضی بررسی می شود؟
مردان در موارد زیادی استفاده می‌کنند. چون قانون موضوع مهدورالدم بودن ویا قتل در فراش را به رسمیت شناخته است. اما رویکرد جدید قانون موضوع اثبات مهدورالدم بودن را قدری مشکل ساخته است. اما در هر صورت مردان از موضوعات ناموسی و از این قبیل مباحث بی ارزش ولی سنتی سود می برند. فضای مرد سالار حاکم بر دادگاهها و قانون نیز بر این رفتارها دامن می زند و ان را تقویت می‌کند.
قضات ناچارند به قانون عمل کنند. قانون دست قاضی را زیاد باز نگذاشته است. معمولا استدلال مهدورالدم سخت و نادر پذیرفته می شود. شرایط قتل در فراش نیز آسان نیست. در نتیجه قضات به عمد و یا غیر عمد بودن توجه می کنند نه به استدلال رفتار ناموسی و نابهنجار مگر اینکه شرایط قتل درفراش یا شرایط مهدورالدم موجود باشد . البته از این فضا( نسبت دادن عدم رعایت مسائل ناموسی توسط زن) برای رضایت گرفتن و تحت فشار قراردادن اولیای دم استفاده می‌شود.
۴-ایا اماری در دست داریم که نشان دهد چند درصد شوهرکشی ها به به دلیل ازدواج مجدد مرد است؟و ایا قانون با چندهمسری زمینه ساز خشونت درجامعه نیست؟
نه ما سیستمی مهربان با آمارها نداریم. آمار گاهی به نادرستی جنبه امنیتی پیدا می‌کند. آخرین اماری که من سراغ دارم ۱۱ درصد همسرکشی ها ازسوی زنان و باقی توسط مردان رخ داده است و ۶۶ درصد از قتل ها را ناشی از اختلاف خانوادگی عنوان شده بود.
۵-در پرونده خانم میترا استاد برخی از کسانی که به دفاع از اقای نجفی برداختند بر رابطه خارج از ازدواج خانم استاد اشاره کرده اند و حکم مهدورالدمی ایشان را صادر کرده اند ،اصولا مهدورالدم چه کسی است چه مجازاتی برای قاتل او وجود دارد و با فرض اینکه زنی رابطه خارج از ازدواج دارد این زن مهدورالدم است؟
پاسخ من به این سوال تنها جنبه حقوقی دارد قصد اهانت به آقای نجفی و یامرحوم میترا استاد ندارم، و اما پاسخ، مهدورالدم کسی است که کشتن اوطبق قانون مجاز باشد.
در مورد این پرونده کمترین احتمال به نظرم این باشد که استاد را مهدورالدم بدانند. اگر چنین است که او رابطه خارج از ازدواج داشته است امکان اثبات فراهم نیست. مضافا اینکه همه رابطه های خارج از ازدواج نیز مستحق مجازات مرگ نخواهد بود. اگر نجفی توان جنسی نداشته است میترا استادمی توانسته بدون اینکه مستحق مجازات مرگ شود رابطه خارج از ازدواجداشته باشد. چون در این حالت او در حالت احصان نبوده است و زنای او درصورت ارتکاب محصنه تعریف نمی شود. البته طرح این موضوع ساده نیست و کسانی که چنین مواردی مطرح می‌کنند باید متوجه باشند که امکان اثبات ندارند وعنوان این مساله هم می تواند برای انان مجازات داشته باشد.
۶- ایا خانواده مقتول می توانند ادعای شرف و اعاده حیثیت کنند؟
ادعای شرف و حیثیت یک موضوع قدیمی است که از زمان حکومت سابق درقانون ما پیش بینی شده است . بله خانواده مقتول می‌توانند بابت تهمت وافترا علیه آقای نجفی ویا هرکس دیگری که به مرحوم اهانت نماید، طرح شکایت کنند.
۷- نحوه ورود پلیس به این پرونده چگونه است؟
در این قبیل پرونده ها پلیس نقش مهمی ندارد .تحقیقات را بازپرس انجام می دهد و پلیس تنها در زمان کشف جرم وظیفه مهمی داشته که جمع آوریشواهد است. در این پرونده پلیس رفتار غیر قابل قبولی تاکنون داشته است. زوایای پنهان این پرونده مهم است کشف شود که این امر باید بوسیله پلیس وبا دستور بازپرس انجام شود. افکار عمومی و روزنامه‌نگاران نیز باید سراغزوایایی پنهان پرونده که موقعیت عمومی دارد، بروند. مثلا موضوع ارتباطی که بین این پرونده و فساد در حکومت و در شهرداری وجود داشته چیست؟رازهایی که موجب قتل خانم استاد شده است و برای جامعه و منافع عمومی اهمیت دارد.
و البته روزنامه‌نگاران باید به اعتراف قاتل شک کنند و بدون دیدن همه زوایای پرونده و جزییات قانع کننده اعتراف هیچ قاتلی را فورا قبول نکنند و به زوایای دقیق تر بپردازند.